Szołdrska Helena (Halszka), pseud.: Halszka, (HS), S. Halińska, Wanda (1909–1992), archeolog, historyk, pisarka, dziennikarka.
Ur. 11 VII w Starym Sielcu (pow. rawicki) w rodzinie ziemiańskiej, była wnuczką Jana Szołdrskiego (1851–1927), członka Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk i Tow. Rolniczego Poznańsko-Szamotulskiego, oraz Zdzisława Czartoryskiego (zob.), córką Elżbiety Marii Heleny z Czartoryskich (1885–1970) oraz Jana (1881–1939), doktora ekonomii, sekretarza Centralnego Tow. Gospodarczego w W. Ks. Pozn., członka Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, współtwórcy i sekretarza Związku Polskich Kawalerów Maltańskich, prezesa Związku Ziemian pow. kościańskiego i członka zarządu ogólnopolskiego Związku Ziemian w Warszawie, rozstrzelanego przez Niemców 23 X na rynku w Kościanie. Miała dwóch młodszych braci zmarłych w dzieciństwie: Mirosława (1920–1926) i Kazimierza (1921–1926).
S. pobierała nauki w szkołach prowadzonych przez Zgromadzenie Najświętszego Serca Jezusa Sacré Coeur: przyklasztornej w Polskiej Wsi (pow. poznański) oraz gimnazjum przy Zakł. Naukowo-Wychowawczym w Zbylitowskiej Górze (pow. tarnowski), gdzie w r. 1929 zdała maturę typu humanistycznego. W zimie 1929/30 przebywała na kursach dokształcających w San Remo. Po powrocie pomagała rodzicom w majątku Stary Gołębin (pow. kościański), a w okolicznych świetlicach wiejskich organizowała zajęcia edukacyjne dla dzieci oraz przedstawienia z własnym udziałem; pisała też bajki dla dzieci do czasopism. W l. 1936–8 studiowała w Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie i była w tym czasie korespondentką „Dziennika Poznańskiego” oraz wileńskiego „Słowa”. Należała do Aeroklubu Warszawskiego (pasjonowała się lotnictwem i szybownictwem) i opublikowała na ten temat książkę dla młodzieży o pilocie Stanisławie Skarżyńskim pt. W ogniu i w locie. Powieść biograficzna (P. 1936). W poł. l. trzydziestych została przyjęta do Związku Zawodowego Literatów Polskich.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. służyła S. w Sztabie Lotniczym Armii «Poznań», którego szefem był Adam Kurowski (pseud. Artur). Od 21 IX t.r. uczestniczyła w obronie Warszawy i 23 IX została ranna; leczyła się do 5 XII w wojskowym Szpitalu Maltańskim. Podczas zimy 1939/40 przebywała w majątkach zaprzyjaźnionych ziemian, po czym w r. 1940 wróciła do Warszawy, gdzie utrzymywała się z lekcji języków angielskiego i francuskiego oraz korepetycji z historii i literatury polskiej. Wprowadzona przez Bernarda Adameckiego (pseud. Dyrektor, Grabiec), podjęła w r. 1942 pracę w Komendzie Głównej AK, w Sztabie Wydz. Lotniczego, gdzie została łączniczką ds. wewnętrzno-organizacyjnych i sekretarką. Latem 1943 przeszła do wydzielonego z Wydz. Lotniczego Działu Operacyjno-Taktycznego, dowodzonego przez Kurowskiego. W powstaniu warszawskim 1944 r. uczestniczyła jako łączniczka Komendy Głównej Lotnictwa. Dwukrotnie (13 VII i 1 X t.r.) była odznaczona Krzyżem Walecznych. Po upadku powstania wyszła z miasta z ludnością cywilną i została umieszczona w obozie przejściowym w Pruszkowie. Wkrótce potem uciekła z transportu kolejowego i zamieszkała w Krakowie. Uczęszczała tam przez jeden trymestr na zajęcia z prehistorii i historii na tajnym UJ i nadal udzielała lekcji języków obcych.
Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przeniosła się S. w r. 1945 do Poznania i w celu kontynuacji studiów zdała 26 V t.r. egzamin wstępny z prehistorii na Wydz. Humanistycznym Uniw. Pozn. Jednocześnie już 10 VI rektor Stefan Dąbrowski zatrudnił ją do zbierania materiałów o stratach wojennych uczelni i powierzył stanowisko sekretarki działu szkód. W październiku 1946 zrezygnowała S. z tej pracy i wróciła do Warszawy. Uczyła języka angielskiego w Samorządowym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym (od r. 1949 Koedukacyjna Ogólnokształcąca Szkoła Stopnia Licealnego i Podstawowego Tow. Przyjaciół Dzieci) w podwarszawskich Włochach (od r. 1951 w granicach Warszawy). Współpracowała z prasą ruchu ludowego, organem PSL „Gazetą Ludową”, a następnie z ukazującą się w l. 1948–9 „Niedzielą na Wsi”, tygodniowym dodatkiem ilustrowanym do organu Stronnictwa Ludowego „Dziennik Ludowy”. Publikowała też w „Życiu Warszawy” i „Przeglądzie Archeologicznym”. Ogłosiła broszurę wspomnieniową Prof. dr Stefan Dąbrowski (31 I 1887 – 23 III 1947) (P. 1947) oraz książkę Walka z kulturą polską. Uniwersytet Poznański podczas okupacji (P. 1948). W r. 1947 wstąpiła do Związku Bojowników z Faszyzmem i Najazdem Hitlerowskim o Niepodległość i Demokrację (w r. 1949 włączony do ZBoWiD). Dn. 15 XII 1950 uzyskała na Uniw. Pozn. magisterium z filozofii w zakresie antropologii, etnografii z etnologią i prehistorii na podstawie pracy Zagadnienie grobów wczesnohistorycznych na Pomorzu Zachodnim, której promotorem był Józef Kostrzewski. W r. 1951 pozbawiono ją etatu w szkole i możliwości publikacji artykułów; odtąd utrzymywała się ponownie z prywatnych lekcji języków angielskiego i francuskiego, a dzięki Kostrzewskiemu pracowała przy wykopaliskach archeologicznych, m.in. w Biskupinie, na Górze Zamkowej w Cieszynie i na wyspie Wolin. W l. 1961–7 była lektorką języka angielskiego w warszawskich spółdzielniach «Wspólna Sprawa» i «Lingwista» (w r. 1963 w warszawskim British Council zdała egzamin kwalifikacyjny z języka angielskiego). Od r. 1963 prowadziła Sekcję Historyczną w warszawskim Klubie Inteligencji Katolickiej. Wydała uzupełnioną zbeletryzowaną biografię Skarżyńskiego pt. Zew przestrzeni. Dzieje pilota Stanisława Skarżyńskiego (W. 1963) oraz powieści historyczne dla młodzieży, których akcja toczy się w 1. poł. X w. na terenach późniejszego państwa polskiego: W wolińskiej strażnicy (Gdynia 1965) i Wędrowcy mimo woli (Gdynia 1968), obie z przedmowami Kostrzewskiego. Pisała też do czasopism: „Słowo Powszechne”, „Więź”, „Wojskowy Przegląd Lotniczy”, „Wojskowy Przegląd Historyczny” i „Z otchłani wieków”. Od r. 1967 prowadziła zajęcia na ATK z archeologii polskiej, a od r. 1968 również z języka angielskiego. W r. 1974 wróciła do pracy lektorki w spółdzielniach «Wspólna Sprawa» i «Lingwista» i była w nich zatrudniona do r. 1976.
Dn. 30 VI 1978 na Wydz. Historycznym Uniw. Warsz. obroniła S. pracę doktorską Obraz kultury materialnej epoki wczesnopiastowskiej w kształtowaniu współczesnej świadomości historycznej, napisaną pod kierunkiem Jerzego Gąssowskiego; opublikowała ją pt. Polska wczesnodziejowa. Wizja literacka i fakty naukowe (Wr. 1979 [1980]). W r. 1980 zaangażowała się w działanie w NSZZ „Solidarność”. Opublikowała monografię Lotnictwo podziemia czyli dzieje Wydziału Lotniczego KG AK (W. 1986). Jako miłośniczka wspinaczki często wyjeżdżała w Tatry i Alpy, należała do Klubu Wysokogórskiego w Poznaniu. Zmarła 28 XI 1992 w Warszawie, została pochowana 10 XII w grobie matki na cmentarzu Junikowskim w Poznaniu. Przez władze RP na uchodźstwie była odznaczona czterokrotnie Medalem Wojska, a także Krzyżem AK i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, natomiast przez władze PRL Krzyżem Partyzanckim, Medalem za Warszawę 1939–1945 i Warszawskim Krzyżem Powstańczym.
S. nie założyła rodziny.
W r. 1998 Wydawnictwo Naukowe UAM opublikowało opracowaną przez Andrzeja Glassa ostatnią pracę naukową S-iej pt. Lotnictwo Armii Krajowej (P.).
Enc. powstania warsz., VI; Słown. pseudonimów, IV; Trzaska F., Sylwetki członków Koła Komendy Głównej Armii Krajowej ŚZŻAK, W. 2003 (błędna data śmierci, fot.); – Internet: www.wielcy.pl (Wielka genealogia Minakowskiego); – Działalność naukowa Akademii Teologii Katolickiej, W. 1971 s. 16, 304; Frančić M., „Latający uniwersytet” w latach okupacji, w: Ne cedat akademia. Kartki z dziejów tajnego nauczania na Uniwersytecie Jagiellońskim 1939–1945, Kr. 1975; Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, W. 1997; Klub Wysokogórski w Poznaniu 1950–2000, P. 2000 s. 214; Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za lata akademickie 1945–1954/55, P. 1955; Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, W. 1990; [Rec. Polski wczesnodziejowej...]: „Fakty” 1981 nr 13 (P. Kuncewicz); Schramm T., Uniwersytet Poznański w latach 1945–1956, w: Alma Mater Posnaniensis. W 80. rocznicę utworzenia Uniwersytetu w Poznaniu, P. 1999 s. 212; Wiśniewski A., Czy to Halszka Szołdrska nadała bazie lotniczej AK nazwę „Łużyce”?, „Zesz. Łużyckie” T. 30: 2000 s. 34–9; Ze strachem pod rękę i śmiercią u boku… Wielkopolanki w konspiracji 1939–1945, P. 2006 (fot.); Ziemiaństwo wielkopolskie. W kręgu arystokracji, P. 2004; – Leitgeber S., O życiu towarzyskim w Wielkopolsce w XIX i XX wieku. Jak je pamiętam, P. 2001 (błędny rok śmierci); – „Gaz. Wyborcza” (dod. stoł.) 2004 nr 280 (E. M. Ceysinger, fot.), „Głos Wpol.” 1991 nr 185 (wywiad z S-ą); „Nowe Książki” 1969 nr 19 s. 1309; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Głos Wpol.” 1992 nr 287–288, 290, 293, „Pam. Tow. Miłośników Ziemi Kościańskiej” [T. 9]: 1993–5 [2000] (R. W. Schramm, fot.), „Więź” 1993 nr 2, „Życie Warszawy” 1992 nr 286, 288–289; – AP w P.: Sąd Grodzki w P. 1945–50, sygn. 2313 (wniosek S-iej o przywrócenie posiadania nieruchomości); Arch. UAM: sygn. 144/1477, 160/1783 (teczki personalne); B. Jag.: rkp. 11687 III k. 29–30 (koresp. Marii Zamojskiej), rkp. Przyb. 112/90 t. 8 (koresp. Hanny Malewskiej); B. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk w P.: rkp. 1713 k. 94–7 (listy do K. Sosnowskiego), rkp. 1853 cz. I k. 196 (S. Leitgeber, Pożegnania i wspomnienia), rkp. 1906/2 k. 191 (tenże, Materiały do dziejów ziemiaństwa polskiego i niemieckiego); B. Raczyńskich: rkp. 2313/XI k. 411, 413–14 (Biogramy nieopublikowane w Wpol. Słown. Biogr., dot. ojca), rkp. 4231 k. 301 (Mater. S. Leitgebera, Wygasły kościański ród. Hrabiowie Szołdrscy); B. UAM: sygn. 3681/2 k. 147 (S. Leitgeber, Artykuły i felietony. Biogramy), sygn. 3744 k. 1–3 (Mater. dot. rodzin ziemiańskich), sygn. 3874/3.13 k. 53 (S. Leitgeber, Felietony); – Mater. Red. PSB: Biogram ojca S-iej autorstwa A. Hinc, koresp. z r. 2003 Sławomira Leitgebera z Puszczykowa; – Informacje z Arch. Uniw. Warsz. dot. akt doktorskich S-iej (sygn. WH-dr 2449).
Alina Hinc